Bu yazımızda Gestalt Kuramı Nedir? Gestalt İlkerli Nelerdir? bunu açıklayacağız.
Gestalt psikolojisi ya da gestaltizm 20. Yüzyılın ilk yarısında Almanya’da ortaya çıkmıştır. Gestaltizm(Gesatl, Almanca’da “form, konfigürasyon” anlamına gelir.) gestalt ekolü adı altında bilişsel süreçler içerisinde özellikle “algı” ve “algısal örgütlenme” konularında yoğunlaşmış psikoloji teorisidir. Gestaltizm, kaotik görünen bir dünyada anlamlı bir algıya sahip olmamızın temelde hangi kanunlara dayandığını anlamaya çalışır. Gestaltizmin ana prensibi zihnin kendi kendisini algıladığı şeylerde bir bütün görmeye organize etmesidir.
Wertheimer, Gestalt kuramı öncülerinden kabul edilir. Davranışçıların ve strukturcuların atomcu görüşüne bir tepki hareketi olarak gelişme göstermiştir. Almanya’da doğan Gestalt kuramı ilerleyen aşamalarda Amerika Birleşik Devletleri’ne kadar yayıldı. Gestalt kelimesinin Türkçe’de tam anlamıyla bir karşılığı bulunmamaktadır. Dilimizde “bütüncül” olarak kullanılmaktadır.
Konu hakkında temel bilgilerimizi aldığımıza göre daha ayrıntılı bir şekilde Gestalt Kuramı ve İlkeleri hakkında daha derine inerek bilgilerimizi genişletelim.
İçerik Haritası
Gestalt Kuramı Nedir?
Gestalt Kuramı Nedir?Gestalt psikolojisi ya da gestaltizm 1912’de Almanya Wertheimer’in yazdığı bir makale ile başlamış ve kuramının ilkelerini Wertheimer, Köhler ve Koffka tarafından geliştirilmiştir. Bu kurama göre bütün, parçaların toplamından farklı bir anlam ifade eder ve birey, bütünü parçalarına ayrıştırarak değil, bütünlük içinde algılar.
Yazının giriş kısmında anlamın aslında şekil,biçim ve bütünlük olduğunu söylemiştim. Bir davranışı parçalarına bölmek, onun bütünlüğünü bozmaktadır. Aynı zamanda anlam ve niteliğini değiştirmektedir. Örneğin, bir nehirde su zerrecikleri her an değişmektedir. Ancak nehir varlığını sürdürmektedir. Bir toplum içerisinde insanlar doğup, büyür ve ölürler. Ama toplum süre gider. “Kalem” sözcüğünü “k-a-l-e-m” harflerine böldüğümüz zaman anlamı kalmaz. Doğadaki nesneler ve olaylar da en küçük parçaları değil, büyük parçaları ve bütünü incelendiğinde daha iyi anlaşılabilmektedir.
İlginizi Çekebilir: 80/20 Kuralı Nedir? (Pareto İlkesi)
Wertheimer belli uyarıcıların nasıl gruplanacağını, nasıl yapılandırılacağını ya da yorumlanacağını belirleyen uyarıcı değişkenleri tanımlamıştır. Bir objenin değişik koşullar altında aynı biçimde algılanmasına algısal değişmezlik adı verilir. Uzaktaki bir ağacı küçük, yakındakini büyük görmemiz gerekirken, ağaç deyince her daim aynı şekilde algılanır. Algının temel özellikleri Gestalt yaklaşımına göre zihinde oluşan bir süreçtir. Çevreden gelen uyarıcılar duyu organlarını uyarır ve bu şekilde meydana gelen sinir akımı beyine ulaştığında duyumla birlikte algılama meydana gelir.
Gestalt psikologları algı konusunda birçok uyaranın karışık bağlantıları sonucu insan algısının ürün çıkardığını öne sürmüşlerdir. Uyaran-sonuç ilişkisine odaklanan davranışsalcıların aksine Gestalt psikologları bilişsel sürecin organizasyonunu anlamaya çalışmışlardır. Gestalt etkisi beynimizin, özellikle basit ve bağlantısız ögeleri (çizgiler, noktalar, eğriler…) görsel olarak bir araya getirerek, tanıdık ve bütün figürler çıkarma kabiliyetine denir. Günümüz davranışçı kuramda öğrenmeyi sadece uyarı-tepki ilişkisi içerisinde değerlendiriyordu. Davranışçı kuramın aksine, gestalt psikolojisi zihnin uyarıcılar arasında bir bağlantı (örüntü) kurduğunu savunur.
Örneğin, sıcak sudan çıkan elimize ılık su, soğuk su gibi geldiği halde, buzlu sudan çıkan elimize aynı derecedeki ılık su sıcak gibi gelmektedir. Çok tatlı yendikten sonra yenilen bir meyve, bireye olduğundan daha tatsız gelmektedir. Peki, bu kurama neden ihtiyaç duyulmuştur? Bu soruyu cevaplayabilmek için algı kelimesini incelemek gerekir. Algı; dikkatin yöneltildiği herhangi bir şey hakkında duyu organları aracılığıyla edinilen bilgilerdir. Dikkat edilen şeyin bilince varması durumu da algılamaktır.
Gestalt kuramı genel itibariyle bu bilgileri içermektedir. Gestalt psikolojisi hakkında bilgi sahibi olduktan sonra Gestalt ilkelerinin neler olduğunu öğrenelim.
Veri Görselleştirmede de Gestalt kuramından faydalanıldığını biliyor muydunuz? Detaylar Veri Görselleştirme Nedir? yazımızda!
Gestalt İlkeleri Nelerdir??
Gestalt İlkeleri Nelerdir??Gestalt okulu, psikolojik araştırmalara yaklaşımı yeniden tanımlamak içim girişimlerde bulunan bir dizi teorik (kuramsal) ve metodolojik (yöntem-bilimsel) ilkeler üzerinde çalıştı. Bu, 20. Yüzyılın başında geliştirilen, geleneksel bilimsel metodolojiye dayalı olan ve çalışma konusunu, onun karışıklığını azaltma amacıyla ayrı ayrı analiz edilebilecek bir dizi parçalara ayıran araştırmalara terstir.
Gestalt kuramının ana bileşenleri olan Gestalt İlkeleri, tasarımda görsel algıyı açıklamak amacıyla kullanılır. Bu ilkeler şunlardır:
Yakınlık İlkesi:
Bu ilkeye göre insanlar çeşitli nesneleri algılarken birbirine yakın olanları grup oluşturarak algılarlar. Bu ilke günlük hayatta sık sık reklam amblemlerinde, olayın ilişkili yönünü vurgulamak için kullanılır.
Benzerlik İlkesi:
Bu ilkeye göre eğer parçalar birbirine benziyorsa, bu çeşitli parçalar algısal olarak birbirleriyle gruplaşır. Bu benzerlik; şekil, renk, gölgelendirme ya da bu gibi diğer özelliklerle meydana gelebilir. Algı sıraları benzerlik ilkesinden kaynaklanır.
Tamamlama (Kapatma) İlkesi:
Bu ilkeye göre nesneler tamamlanmasa bile insanlar bu nesneleri bütün bir şekil, harf, resim gibi algılar. Yani resmin bütünün bazı parçaları olmadığı zaman bizim algımız bu görsel parçaları tamamlar. Araştırmalar gösteriyor ki aklın bir şekli tamamlamasının nedeni şekli duyu aracılığıyla tamamlanmış şekilde algılaması değil, uyaranların etrafındaki düzeni arttırmak içindir.
Simetri İlkesi:
Bu ilkeye göre akıl nesneleri simetrik olarak ve bir merkez noktası etrafında şekillendirerek algılar. Nesneleri eşit sayıda simetrik olarak bölmek algısal olarak memnuniyet vericidir. Sonuç olarak birbirine bağlı olmayan iki simetrik parça olduğunda akıl algısal olarak uyumlu bir şekil oluşturmak için onları birleştirir. Birleşik simetrik nesne oluşturmak için grup olan nesneler simetrik nesneler arasındaki benzerliği arttırabilir.
Ortak Kader İlkesi:
Bu ilkeye göre nesneler düzgün bir yörünge şeklinde ilerleyen sıralar olarak algılanır. Araştırmacılar görsel duyu şekilleri (modeliteleri) kullanarak insanların yörünge üzerindeki hareketli unsurlardan oluşan objeyi algılamasını bulmuşlar. Bu ilke aynı hareket eğilimi ve sonuçta aynı yörünge üzerinde olan bir araya gruplanmış nesneleri ifade eder.
Devamlılık İlkesi:
Devamlılık İlkesi, nesnelerin parçalarının bir grup oluşturuyormuş gibi algılanma eğiliminde olduğunu, ve bu sebeple bir nesnenin parçalarının, yan yana konumlandırıldıkları durumda algısal bütünlük yarattıklarını belirtir. İki nesnenin kesişmeleri durumunda, bireyler bu iki nesneyi iki ayrı bölünmemiş nesne şeklinde algılarlar. Uyarıcılar, kesişime rağmen ayrı görünmeyi sürdürürler. Keskin ve net yön değişimleri olan nesneleri grup olarak görüp tek bir nesne olarak daha az algılama eğilimindeyizdir.
İyi Gestalt İlkesi (Prägnanz İlkesi):
Eğer bir nesnenin parçaları düzenli, yalın ve sıralı bir örüntü oluşturuyorlarsa grup oluşturuyorlarmış gibi algılanırlar. Bu yasadan çıkarılabilecek şey şudur: Bireyler dünyayı algılarken karmaşık ve yabancı olanı ortadan kaldırırlar ki gerçekliği en yalın hali ile gözlemleyebilsinler. Konu dışı uyarıcıları dikkate almamak aklın çevresini anlamlandırmasına yardımcı olur. Algılama sırasında yaratılan bu anlam, zihnin konumsal ilişkilerden üstün tuttuğu evrensel düzen unsurlarının yardımıyladır. İyi Gestalt İlkesi, tüm gestalt teorisinin temeli olan netlik fikrine odaklanır. Bu yasa aynı zamanda Prägnanz İlkesi olarak da adlandırılır. Prägnanz, direkt olarak “özlülük” anlamına gelen Almanca bir kelimedir ve belirginlik, netlik ve düzenlilik anlamlarını taşır.
Geçmiş Deneyim İlkesi:
Geçmiş Deneyim İlkesi’ne göre bazı koşullarda görsel uyarıcılar geçmiş deneyimlere göre kategorize edilir. Eğer iki nesne mekansal yakınlık içinde veya küçük zaman aralıklarında birlikte gözlemlenmişlerse bu nesnelerin birlikte algılanma ihtimali yüksektir.
Bu yazımızda Gestalt Kuramının nedir ve Gestalt İlkelerinin nelerdir başlıklarını inceledik. Son olarak bir kitap önerisi ile yazıyı sonlandırma istiyorum. Umarım sizin için faydalı bir yazı olmuştur.
